Het wonder van de lage werkloosheid

Nergens in Europa is de werkloosheid zo laag als in Nederland. Economen zijn stomverbaasd. Waarom gaat het hier zo goed? En wat is het gevaar?

ING Groep 1.32 % === AEX-index 0.15 %

Eigenlijk zouden er nu 675.000 Nederlanders werkloos moeten zijn. Dat voorspelde althans het Centraal Planbureau (CPB) in maart 2009. In de tweede helft van 2010 zou de werkloosheid nog verder oplopen, mogelijk zelfs tot 800.000 personen, een absoluut record.

Het was een zwarte voorspelling, maar niet onrealistisch. Bij de spectaculaire economische krimp van 3,5 procent - die het CPB in 2009 verwachtte - hoort nu eenmaal snel omhoogschietende werkloosheid.

Maar een maand of zestien later blijkt het een enorme misrekening. De werkloosheid is wel opgelopen, maar blijft met 437.000 werklozen ver verwijderd van het voorspelde record. En nog belangrijker: het aantal werklozen is al weer twee maanden aan het dalen!

Grootste meevaller

Dit is de grote meevaller van de crisis. Een klein wonder, want de krimpprognose van het CPB kwam wel uit. Het bruto binnenlands product daalde met 4 procent zelfs nog meer dan de economen hadden gedacht.

Waarschijnlijk is het nog te vroeg om het werkloosheidsprobleem overwonnen te verklaren. Er zou nog best een tegenvaller kunnen komen. Bijvoorbeeld als na de zomer de bouwproductie nog altijd niet op gang komt. Of als de kleinere bedrijven, die het afgelopen jaar nog net het hoofd boven water wisten te houden, na een stille zomer toch het loodje leggen.

Maar ook als de werkloosheid in de tweede helft van 2010 weer wat oploopt, blijven we ver weg van de apocalyptische voorspelling uit 2009.

Beste van Europa

Ook vergeleken met andere Europese landen doet Nederland het buitengewoon goed. Met een werkloosheid van 4,1 procent van de beroepsbevolking (volgens de Eurostat-definitie, het CBS komt uit op 5,6 procent) blijven we alle landen van de Europese Unie voor. De gemiddelde werkloosheid in de 27 EU-lidstaten bedraagt 9,7 procent. Voor de zestien eurolanden is dat zelfs 10,1 procent. In Spanje staat de teller al bijna op 20 procent.

Grote vraag is waarom het op de Nederlandse arbeidsmarkt zo rustig is gebleven. Economen breken zich daar al een tijd het hoofd over. De groei van het aantal zzp'ers sinds het begin van deze eeuw speelt waarschijnlijk een rol. Zij zien hun omzet dalen, maar melden zich niet als werkloze. Zonder de zzp'ers zou de werkloosheid veertig tot zestigduizend personen hoger zijn geweest, berekende het CPB enkele maanden geleden.

Crisisbeleid overheid

Belangrijk is ook het crisisbeleid van de overheid. Vorig jaar besloot het kabinet om niet te bezuinigen, maar het begrotingstekort op te laten lopen. De bestedingsimpuls die van deze maatregel uitging, heeft mogelijk voor 75.000 mensen de baan gered.

De minister van Sociale Zaken, Piet Hein Donner, voerde deeltijd-WW in. Daardoor konden bedrijven tijdelijk overbodige werknemers in dienst houden. Tot eind maart 2010 hebben in totaal 66.000 werknemers gebruik gemaakt van deze regeling. Ervan uitgaande dat die anders voor de helft werkloos zouden zijn geworden (het gaat immers om deeltijd-WW), heeft de maatregel van Donner zo’n 33.000 ontslagen voorkomen.

Werknemers hamsteren

Dat zijn dus ruim honderdduizend geredde banen die op conto van de overheid zijn te schrijven. Maar de private sector heeft ook een steentje bijgedragen. De productie is in veel bedrijven veel sneller gedaald dan het aantal banen. Het bedrijfsleven is per saldo werknemers gaan hamsteren. Dit zou volgens CPB-berekeningen de werkloosheid met maximaal 45.000 personen hebben verminderd.

Waarom hamsteren bedrijven werknemers? Dat komt door de moeite die veel werkgevers hebben gehad om in de jaren voor de kredietcrisis vacatures te vervullen. De Nederlandse arbeidsmarkt was tot ver in 2008 overspannen. Vacatures waren er genoeg, werkzoekenden hadden het voor het uitzoeken.

Die ervaring zal bedrijven huiverig hebben gemaakt om de medewerkers te ontslaan. Hoe moeilijk krijg je ze weer terug als de economie straks aantrekt? Dan maar liever tijdelijk wat te veel mensen in dienst.

In de industrie en handel zullen veel werkgevers inmiddels tevreden terugkijken op die strategie. Industriële productie en wereldhandel zijn de afgelopen maanden verrassend snel teruggeveerd. De recessie in die sectoren is grotendeels voorbij

Productiviteit daalt

Maar in andere delen van de economie, zoals de bouw en de dienstverlening, zijn de omzetten nog altijd laag. De economie als geheel draait nog steeds beneden capaciteit. De lage werkloosheid heeft daardoor een vervelende keerzijde: dalende arbeidsproductiviteit. Met maar iets minder werknemers draait Nederland een flink lager productie.

In 2009 zorgde het oppotten van werknemers voor een daling van de arbeidsproductiviteit met 2,4 procent. Het CPB voorspelde dat deze daling in 2010 meer dan goedgemaakt zou worden. Maar nu blijkt dat de werkloosheid laag blijft, zal de productiviteit zich veel minder gunstig ontwikkelen.

Uiteindelijk vreet de lagere productiviteit de winstgevendheid van bedrijven aan. Dat kan niet eeuwig goed gaan. Werkgevers zetten al hun kaarten op een snel herstel, zonder een dubbele dip. Als de economie toch weer terugvalt zou de lage werkloosheid wel eens een nadeel kunnen zijn. [z24.nl]