Nog één week om de euro te redden

De Amerikaanse en Britse pers hebben het euro-experiment al mislukt verklaard. Maar Europa heeft nog een kans om de fouten van het verleden te herstellen. Deze week is allesbepalend.

ING Groep 0.20 % === AEX-index 0.30 %

Ik was ooit enthousiast over de euro, de munt die voor vrede, eenheid en vooral valutaire rust in Europa zou zorgen. Maar nadat de Duitsers en Fransen in 2005 het Stabiliteitspact bij het vuilnis zetten - Duitsland mocht ongestraft de regels overtreden- zette de twijfel in.

Dit jaar kwamen daar de liegende Grieken en de bijna bankroete Portugezen en Ieren bij. Europa kwam met de noodgreep van een ‘stabiliteitsfonds’ met miljarden euro’s voor de overtreders. En als klap op de vuurpijl besloot de Europese Centrale Bank obligaties van de eurozondaars op te kopen.

Ik weet het, de nood was hoog, en de kosten van niets doen waren waarschijnlijk nog groter. Maar het gevolg van de noodmaatregelen is dat de monetaire unie nu met plakband en pleisters aan elkaar zit. De euro van 2010 is een heel andere dan die van 1999. Het is een lelijk geval, waar ik in elk geval niet meer enthousiast over kan zijn.

Rottige euro

Tenzij de Financial Times of een andere Angelsaksische krant weer eens met een honend stuk komt over onze munt. Dan borrelt toch weer geestdrift op. Het is een rottige euro, maar wel ónze rottige euro.

Het afgelopen weekend was het de Wall Street Journal die het nodig vond om in de etterende wond te roeren. In een verder knap gemaakt artikel beschreef de Amerikaanse zakenkrant hoe de eurozone al in 2008, vlak na de val van Lehman Brothers, een ‘geheime werkgroep’ instelde om zich te wapenen tegen een toekomstig faillissement van een euroland.

De werkgroep ging al snel aan ruzie tussen noord en zuid, tussen Duitsland en Frankrijk en tussen regeringen en de Europese Commissie, ten onder. Pas in mei van dit jaar, toen de euro op het punt van instorten stond, kwam men bij zinnen en timmerde men in enkele uren het noodplan in elkaar.

Het is een schaamteverwekkend verhaal over incompetentie en egoïsme bij de Europese politieke elite. Maar ik moest onwillekeurig denken aan die andere keer dat een crisis zo dom werd aangepakt.

Giftige leningen

Dat was in het najaar van 2008, toen het Amerikaanse ministerie van Financiën probeerde een ineenstorting van het financiële stelsel te voorkomen met een noodfonds van 700 miljard dollar. Met dat fonds konden giftige leningen worden opgekocht. Dat TARP-fonds was slecht uitgedacht, en werd vermalen door de politieke machinerie van de presidentsverkiezingen, met desastreuze gevolgen voor de wereldeconomie.

De geschiedenis staat beschreven in het wondermooie Too Big To Fail . De incompetentie en het egoïsme dat tot de mislukking leidde, springt van de pagina’s af.

Maar niemand die zich na het TARP-debacle afvroeg of de dollar misschien zou verdwijnen, ook al waren de directe gevolgen van het falen groter dan bij het bijna mislukken van het Europese noodfonds. Zo gaat het vaker.

Gedoemd

De euro is gedoemd om ten onder te gaan, stellen veel Amerikaanse economen, want de economische verschillen tussen de lidstaten zijn te groot. Een Nederlander verdient veertig procent meer dan een Griek. Dat is waar, maar het is ook precies het verschil tussen de rijkste Amerikaanse staat (New Jersey) en de armste (Mississippi).

Het eurogebied is geen ‘optimaal valutagebied”, zeggen de critici, want landen worden getroffen door verschillende schokken, die ook nog eens verschillend uitpakken. Daar kun je geen uniform monetair beleid op toepassen. Dat zal theoretisch kloppen. Maar de Verenigde Staten is volgens de definitie ook geen optimaal valutagebied, zoals onderzoek keer op keer heeft aangetoond.

De belastingmoraal in Californië is net zo slecht als in Griekenland. De Grieken ontduiken massaal, de Californiërs stemmen ieder voorstel om belasting te verhogen per referendum weg. De staatsschuld van de VS loopt dit jaar op naar 89 procent van het bbp. In het eurogebied is dat ruim 81 procent. Wat is het verschil tussen de twee valutagebieden?

Fundamenteel verschil

Hier is een fundamenteel verschil: in het ‘dollargebied’ staat vooral de centrale overheid rood. De vijftig Amerikaanse staten hebben een gezamenlijke schuld van 1,1 duizend miljard dollar. Dat is niet misselijk, maar de schuld van de federale overheid is ruim tien maal zo hoog. 

In het eurogebied lenen alleen de lidstaten. De Europese Commissie mag geen obligaties uitgeven, dus de gehele schuld rust bij de staten.

Griekenland bedondert de kluit

Daar gaat het mis met de euro. Door de euro kan de ene lidstaat zijn financiële problemen afwentelen op de andere. Als Griekenland de kluit bedondert, leidt dat niet meer tot een massale vlucht uit de drachme.

In plaats daarvan kan zo’n land de problemen volstrekt uit de hand laten lopen, totdat uiteindelijk, op het niveau van het eurogebied als geheel, de prijs van het wangedrag wordt betaald. Dat probleem speelt in de federale VS veel minder.

De bedenkers van de euro hoopten die structurele fout van de EMU te kunnen repareren met het Stabiliteitspact, waarin harde afspraken over schulden en tekorten werden gemaakt. Maar die regels bleken in de praktijk boterzacht en niet afdwingbaar. Zonder een strenger pact met onontkoombare straffen wordt het nooit wat met de euro.

Uitgestelde ondergang

In mei, toen de lidstaten het noodfonds in elkaar timmerden, werd de euro niet gered. De ondergang werd slechts uitgesteld. De redding van de euro moet deze week plaatsvinden.

Woensdag presenteert de Europese Commissie een voorstel om het Stabiliteitspact tanden te geven. Strenge regels, hoge boetes en harde straffen, dat moet de strekking van het voorstel zijn. Gaat het lukken om de lidstaten hiermee in te laten stemmen? Dan heeft de euro toekomst.

Wordt het toch weer een kleurloos compromis? Dan mogen de journalisten van de Wall Street Journal en de Financial Times de scherpste punten aan hun potloden slijpen en die in de zuurste azijn dopen, en het euro-experiment definitief dood verklaren. [z24.nl]