De "verborgen" werkloosheid

De werkloosheid stijgt niet alleen omdat de recessie banen vernietigt. Meer dan de helft van de toename heeft een heel andere reden. Het Centraal Bureau voor de Statistiek meldde donderdag een treurig record. Maar liefst 643.000 Nederlanders zijn op zoek naar werk. Dat aantal was nog nooit zo groot, althans niet sinds het CBS de huidige meetmethode hanteert.

De laatste paar maanden lijkt de werkloosheid zelfs een griezelige versnelling in te zetten.

Waarom loopt de werkloosheid zo snel op? Dat lijkt een domme vraag. Door de crisis natuurlijk! Maar zo simpel liggen de zaken niet.

Aan werkloosheid zitten twee kanten: een vraag- en een aanbodkant. De vraagkant staat er beroerd voor. Door de recessie en bezuinigingen is de behoefte aan werknemers bij zowel bedrijven als de overheid gering.

Baanverliezers
De werkgelegenheid is het afgelopen jaar met 86.000 personen gedaald, tot 7.312.000. Ten opzichte van de de piek in januari 2009 nam de werkgelegenheid met 239.000 af. Maar deze baanverliezers vertellen slechts het halve verhaal. In de afgelopen twaalf maanden liep het aantal werklozen met 178.000 op. Dat is ruim twee keer zo veel als het verlies aan werkgelegenheid.

De werkloosheidsgroei wordt ook veroorzaakt door nieuw aanbod op de arbeidsmarkt. De beroepsbevolking neemt toe, ondanks de crisis, en steeg sinds maart 2012 met 92.000 personen.

Ongeveer 39.000 daarvan zijn echte nieuwkomers op de arbeidsmarkt: jongeren en immigranten. Maar een groter deel van het nieuwe arbeidsaanbod heeft een onverwachte oorsprong. Het zijn mensen die tot nu toe geen werk hadden, maar dat ook niet zochten: huisvrouwen- en mannen, oudere scholieren, renteniers.

Dit is de restcategorie die het Centraal Bureau onderbrengt onder het kopje ‘niet-beroepsbevolking’. Het zijn Nederlanders ouder dan 15 en jonger dan 65 jaar, die niet werken en ook niet werkloos zijn.

Als iemand uit deze categorie besluit op zoek te gaan naar werk, stijgt de beroepsbevolking en neemt (als het aantal banen niet groeit) de werkloosheid toe. Laten we ze de ‘aanhakers’ noemen, deze voormalig niet-werkenden niet-werkzoekenden, die besluiten de arbeidsmarkt op te gaan.

Laagste in deze eeuw
In de afgelopen twaalf maanden daalde het aantal mensen in de categorie niet-beroepsbevolking met maar liefst 53.000. Er zijn in Nederland nu iets meer dan drie miljoen 15 tot 65-jarigen die niet werken, maar ook niet op zoek zijn naar werk. Dat is het laagste aantal in deze eeuw.

De werkloosheid mag dan een nieuw record hebben bereikt, het aantal niet-werkende niet-werkzoekenden ook!

De daling die in de grafiek zichtbaar is komt mogelijk niet helemaal voor rekening van ‘aanhakers’. De groep van niet-werkende niet-werkzoekenden krimpt ook als bijvoorbeeld vutters de 65-jarige leeftijd bereiken en om die reden uit de statistiek vallen.

Als er daar meer van waren dan er scholieren 15 jaar werden, en voor het eerst tot de niet-beroepsbevolking behoorden, kan dat een deel van de afname van het aantal mensen in die categorie verklaren. Precieze cijfers hierover ontbreken helaas.

We weten dus niet exact hoeveel aanhakers er het afgelopen jaar waren. Maar goede kans dat het aantal aardig in de buurt van de 53.000 komt. Het CBS verbaast zich immers al een tijd over de grote toestroom van aanhakers.

Verzekering tegen ontslag
Door het gebrek aan baanzekerheid van kostwinners, zijn niet-werkende partners zich gaan aanbieden op de arbeidsmarkt. Als een soort verzekering tegen ontslag van de kostwinner. Stijgende werkloosheid heeft op deze manier het arbeidsaanbod aangemoedigd en de werkloosheid verder doen oplopen.

De 178.000 werklozen die er het afgelopen jaar bijkwamen waren dus lang niet allemaal ‘baanverliezers’. Mogelijk meer dan de helft bestond uit ‘nieuwkomers’ en ‘aanhakers’. Belangrijk om te weten, want dat deel van de werkloosheidsstijging is niet direct gerelateerd aan bezuinigingen van de overheid en zuinigheid van consumenten.

Vorig jaar waren de nieuwkomers en aanhakers zelfs verreweg de belangrijkste oorzaak van stijgende werkloosheid. Tot de herfst van 2012 steeg de werkloosheid terwijl de werkgelegenheid groeide. Er waren meer baanvinders dan baanverliezers. De werkloosheid steeg vooral door aanhakers.

Pas vanaf september 2012 begint het aantal baanverliezers flink toe te nemen. In de eerste twee maanden van 2013 komt de werkloosheidsstijging vrijwel geheel door verlies van banen. Maar volgens het meest recente meting in maart speelt de toestroom van aanhakers ook in deze fase van de recessie toch weer een belangrijke rol. [Z24]